EU wordt machtiger en machtelozer

Derk Jan Eppink // wo, 28. mei 2014

De opkomst van euro-sceptische partijen in het Europees Parlement, zowel aan de linker- als rechterzijde, bedreigen niet de numerieke machtsverhoudingen in Brussel, maar zorgen wel voor politieke opstoten. Groot-Brittannië staat dichterbij de uitgang; Frankrijk dichterbij de afgrond. Er gaat steeds meer macht naar de EU terwijl de EU zichzelf vastdraait en zo steeds machtelozer wordt. De Europese verkiezingen hebben de divergerende krachten groter gemaakt.

De grootste bron van onzekerheid is Frankrijk. Marine Le Pen, leider van het Front National, heeft de Parijse elite een kaakslag verkocht. Haar volgende doel is de Franse presidentsverkiezingen van 2017. President Hollande wordt niet meer serieus genomen; voor de Fransen is hij een hansworst. De economie stagneert en de burgerlijke oppositie vecht een interne machtsstrijd uit. Marine Le Pen heeft nu een sterke uitgangspositie voor 2017. Franse politieke leiders in de tweede economie van de eurozone raken onzeker, bangig en onvoorspelbaar. Le Pen jaagt de politieke klasse voor zich uit en in Straatsburg krijgt zij een invloedrijk forum als kopstuk van een nationalistische fractie.

Le Pen zal doen wat Nigel Farage, leider van de Britse onafhankelijkheidspartij Ukip al jaren doet: het Europees parlement gebruiken als Bühne voor het thuispubliek. Ukip won de Europese verkiezingen en niet alleen ten koste van de Conservatieven. Ook Labour zag aanhang naar Ukip overlopen, zelfs in het Noord-Engeland en Schotland waar Ukip kansloos werd geacht. Ukip drijft Groot-Brittannië naar de uitgang en premier Cameron heeft al een referendum beloofd in 2017 met de vraag: 'in of uit de EU'. De Britse Liberaal Democraten van vicepremier Nick Clegg  trokken resoluut de pro Europese kaart. Ze werden zelf van de kaart geveegd. Groot-Brittannië en Frankrijk zijn twee grote landen met een opstandig thuisfront. Ze brengen het onweer naar Brussel.

Kan Europa zich hervormen?

Derk Jan Eppink // wo, 14. mei 2014

Een spookdiscussie, zoals 'voor of tegen Europa', wordt meteen een symbolendebat met de realiteit als eerste slachtoffer. De vraag is 'welk Europa' goed functioneert en welk momentum er is om dat te bereiken. Het Franse parlementslid Henri Guaino, ex-adviseur van president Sarkozy, vatte onlangs in Le Figaro het wezenskenmerk van Europa goed samen. 'Europa is Frankrijk, Italië, Duitsland, Spanje, België ect. De Europese Commissie, het Europees Parlement of het Hof van Justitie zijn instellingen in dienst van lidstaten en de volkeren van Europa. De EU heeft historische, geografische, culturele en demografische realiteiten begraven onder regels, bureaucratieën en procedures. Maar de werkelijkheid wreekt zich altijd indien zij wordt ontkend.' Kortom: hervormingen in de verhouding EU - lidstaten en aanpassing aan realiteiten.

De frontlijn van die strijd ligt in Groot-Brittannië. Tien jaar geleden kreeg ik in de Europese Commissie de opdracht een 'grappig mannetje' in de gaten te houden. Hij zat achter in de zaal van het Europees Parlement en maakte veel lawaai. Hij stelde ook lastige schriftelijke vragen. Dat 'grappig mannetje' heette Nigel Farage. Hij is nog altijd lawaai-papegaai. In de Commissie weet men intussen ook wie hij is, en de grap is eraf. Farage voert een veldtocht in het kernland van de Britse Conservatieven. Hij wil Groot-Brittannië uit de EU leiden als een hedendaagse Mozes die, in zijn geval, gebruik kan maken van de Eurostar. Farage krijgt een podium van de media en zit als autoriteit in televisiedebatten. Hij zoekt het debat; ontloopt het niet. Zijn mikpunt is premier David Cameron wiens enige redding, aldus smalende commentaren in de Britse media, zou bestaan uit de herinvoering van de vossenjacht.

Cameron kan zich bogen op een goede oogst van zijn beleid. Bij zijn aantreden in 2010 erfde hij een begrotingstekort van 10% dat intussen bijna is gehalveerd. De Labour oppositie verzamelde zich rond de leuze 'kapot bezuinigen', maar de Britse economie groeit intussen met 2,7%, sneller dan de eurozone. Als de Europese Centrale Bank (ECB) de koers van de euro laat dalen, haalt de Britse economie eind dit jaar in dollartermen de Franse economie in. Daar was vroeger een zeeslag voor nodig. Groot-Brittannië huisvest 4 van de 10 beste universiteiten ter wereld en de werkgelegenheidsgraad is zelfs hoger dan in de VS.

De Putin doctrine

Derk Jan Eppink // wo, 30. apr 2014

Vorige maand was ik in het Amerikaans congres om toelichting te geven over de toestand in Oekraïne. De toehoorders waren Republikeinse congresleden en hun medewerkers. Plotseling nam de Republikeinse afgevaardigde Dana Rohrabacher, ex-medewerker van president Reagan, het woord: 'Waarom toch al die kritiek op Putin', zei hij. 'Putin is onze bondgenoot in de strijd tegen de politieke islam'. Daarna beende hij weg, het gezelschap in heftige discussies achterlatend. De verwarring in conservatief Amerika was al gegroeid nadat columnist Pat Buchanan (ex-medewerker van de presidenten Nixon, Ford en Reagan) eind vorig jaar schreef: 'In de cultuurstrijd voor de toekomst van de mensheid is Putin misschien wel één van ons'.

Ook in Europa valt begrip voor Putin op. Begin deze maand stuurde een groep van 200 Duitse intellectuelen een publieke steunbetuiging aan Putin. Zij leggen alle schuld voor de spanningen om Oekraïne bij de VS, geleid door de ooit in Berlijn bejubelde president Obama. Drie Duitse ex-bondskanseliers (Schröder, Schmidt en Kohl) uitten hun begrip voor de annexatie van de Krim. Een meerderheid van de Duitse bevolking vindt dat Duitsland niet aan de zijde van het Westen moet staan, maar tussen het Westen en Rusland. De Britse euroscepticus Nigel Farage uitte zijn bewondering voor Putin en Marine Le Pen, leidster van het Franse Nationaal Front, bezocht in Moskou de voorzitter van het Russisch parlement. Ook andere uiterst rechtse bondgenoten van de PVV in Europa, zoals de Oostenrijkse FPÖ en de Italiaanse Lega Nord, bewonderen Putin.

De bron van deze steunbetuigingen is de Putin-doctrine die tot doel heeft de Russische status van grote mogendheid te herstellen en die tegelijk wordt geflankeerd door politieke, sociaal en culturele thema's die ook in Europa en de VS deel zijn van het publieke debat. Waar bestaat de Putin-doctrine uit?

Het Franse probleem

Derk Jan Eppink // wo, 16. apr 2014

Boris Johnson, burgemeester van Londen, bezocht vorig jaar de Franse stad Bordeaux en trakteerde zijn evenknie Alain Jupé op Britse humor: 'Wist U dat ik in Londen meer Fransen onder mijn hoede heb dan U in Bordeaux'? De Franse populatie in Londen ligt volgens schattingen rond de 350.000. Fransen die willen ondernemen kunnen dat niet in een stagnerend Frankrijk. Als de huidige trend zich voortzet, wordt het volume van de Nederlandse export volgend jaar groter dan de Franse. De populariteit van president Hollande is gedaald tot 18 procent. De Franse politieke elite vreest een afstraffing bij de Europese verkiezingen van 25 mei door een zegetocht van Marine Le Pen, boegbeeld van het Front National.

Het politieke gewicht van Frankrijk, tweede economie van de eurozone, is in korte tijd enorm gedegradeerd. Frankrijk en Duitsland stonden politiek op gelijk niveau, al kon de Franse economie nooit tippen aan de Duitse. De EU kon geen beslissingen nemen tegen Frankrijk. Parijs wist altijd een blokkerende coalitie te vormen en zo nodig hielp het besmuikt morele chanteren van de Duitsers. De Franse waardedaling is zorgwekkend. Nederlanders neigen wellicht naar leedvermaak maar die houding is onterecht want uiteindelijk was de Franse Thalys de enige onderneming die vorig jaar de spoorverbinding tussen Amsterdam en Brussel verzorgde. Het is ook onverstandig. Een zwak, onzeker Frankrijk is een groter gevaar voor Europa dan het zelfzekere vlagvertoon van la grande nation dat, net als Françaises, veel charme herbergt. Bondskanselier Merkel en president Sarkozy vormden een Europees politiek koppel; president Hollande lijkt een zielenpoot.

Wat wil Putin?

Derk Jan Eppink // wo, 2. apr 2014

John Kerry, de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken, zei onlangs dat de Russische president Vladimir Putin methoden uit de 19de eeuw hanteert in de 21ste eeuw. Hij doet het voorkomen alsof Putin een etiquette heeft geschonden tijdens het staatsbanket en boerde aan tafel. De denkwijze van Putin is echter grotendeels geworteld in de 19de eeuw. Politiek draait om macht; niet om recht. Het Westen, gewend aan diplomatieke conferenties over nobele VN doeleinden, heeft moeite met cynische Realpolitik.

Moderne politieke leiders weten meer van public relations dan van geschiedenis, laat staan de 19de eeuw. Kerry is geen Kissinger, Amerika’s ex-minister van buitenlandse zaken, die met zijn proefschrift A World Restored promoveerde op het Congres van Wenen (1814-1815). Henry Kissinger schreef in de Washington Post: ‘Te vaak wordt de Oekraïense kwestie voorgesteld als een duel: sluit Oekraïne zich aan bij het Oosten of het Westen? Maar wil Oekraïne overleven en opbloeien, dan moet het niet de buitenpost worden van de ene of de andere. Het moet een brugfunctie vervullen tussen beide’.

Wat kunnen we van Putin verwachten met zijn methodes uit de 19de eeuw? Hij gebruikte de chaos in Oekraïne om de Krim te annexeren. De Krim herbergt de Russische Zwarte Zeevloot en 60 procent van de bevolking is Russisch. Hij krijgt massale steun van de Russen voor wie de Krim altijd al deel uitmaakte van de Russische demos. Oekraïne kan niets doen, en het Westen is zowel geschokt als machteloos. Voor Putin was er weinig risico.

Pagina's